Pages

Sunday, January 24, 2021

RPP Serat Wulangreh Sinom

 

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (NO: 2)

Satuan Pendidikan : SMP Negeri 2      

                                 Karanganyar

Kelas/ Semester     : VII/ ( Genap )

Mata Pelajaran       : Bahasa Daerah ( Jawa )

Materi Pokok         : Teks Serat Wulangreh

Sub Materi      : Teks Serat Wulangreh

                            Pupuh Sinom

Alokasi Waktu : 8 x 40 (4 pertemuan)

                           * Minggu ke 4 Januari

                           * Minggu ke 1 Februari

                           * Minggu ke 2 Februari

                           * Minggu ke 3 Februari

           

A.        KOMPETENSI DASAR

3.2. Memahami teks Serat Piwulang Wulangreh pupuh Sinom

4.2. Menanggapi isi teks Piwulang Serat Wulangreh Pupuh Sinom

      kejadian                                                                                   

B.        TUJUAN PEMBELAJARAN

            Pertemuan Pertama:

1.      Mengidentifikasi Serat Wulangreh

2.      Mengidentifikasi Tembang macapat Sinom

3.      Mengartikan kata-kata yang dianggap sulit yang terdapat dalam teks piwulang  Serat Wulangreh Pupuh Sinom

4.      Mengidentifikasi kosa kata  yang terdapat didalam teks (tembung tanduk, tembung tanggap, tembung garba, tembung tanggap na dan tembung saroja)

Pertemuan Kedua:

1.      Memparafrase teks Piwulang serat Wulangreh Pupuh Sinom

2.      Mengajukan dan menjawab pertanyaan tentang isi teks Piwulang serat Wulangreh Pupuh Snom

Pertemuan Ketiga:

1.      Menulis pokok-pokok isi teks Piwulang Serat Wulangreh Pupuh Sinom

2.      Menyampaikan pokok-pokok isi teks Piwulang Serat Wulangreh Pupuh Sinom

Pertemuan Keempat:

1.      Menanggapi isi teks Piwulang Serat Wulangreh Pupuh Sinom dengan memberi simpulan tentang nilai-nilai luhur, pesan moral dan amanat yang terkandung didalamnya

 

C.        LANGKAH-LANGKAH PEMBELAJARAN

            Pertemuan Pertama

KEGIATAN

RINCIAN KEGIATAN

ü  Pendahuluan  (10 menit)

 

 

 

 

 

 

 

Ø   Menyapa peserta didik dengan salam, berdoa dan cek kehadiran siswa

Ø   Apersepsi: Untuk mengarahkan ke materi pembelajaran, peserta didik  diperlihatkan tayangan tentang tembang macapat.

Ø   Menyampaikan tujuan pembelajaran.

Ø   Menyampaikan  alur/ langkah-langkah PJJ (Penyampaian materi, Pengerjakan LK, Teknik Pengumpulan Tugas dan Penilaian Harian)

ü Kegiatan Inti (60 menit)

 

 

 

 

Ø   Memberikan tayangan power point tentang identifikasi, Kosa kata dan materi teks Serat Wulangreh Pupuh Sinom,

Ø   Mengadakan tanya jawab tentang materi

Ø   Memberi LK (memantau peserta didik didalam mengerjakan LK serta memantau tentang keaktifan bertanya dan menanggapi lewat aplikasi WA)

Ø   Mengumpulkan hasil tugas LK

 

ü Penutup (10 menit)

Ø   Membantu membuat simpulan tentang materi yang telah diberikan

Ø   Memberi refleksi (bertanya jawab tentang respond dari peserta didik)

Ø   Mengingatkan siswa tentang teknik pengumpulan tugas

Ø   Informasi kegiatan yang akan datang

Ø   Penguatan yang berhubungan dengan sikap

 

            Pertemuan Kedua

KEGIATAN

RINCIAN KEGIATAN

ü  Pendahuluan  (10 menit)

 

 

 

 

 

 

 

 

Ø   Menyapa peserta didik dengan salam, berdoa dan cek kehadiran siswa

Ø   Apersepsi: Untuk mengarahkan ke materi pembelajaran, peserta didik  disuruh menyebutkan kata-kata sulit yang digunakan sebagai tugas minggu sebelumnya, .

Ø   Menyampaikan tujuan pembelajaran.

Ø   Menyampaikan  alur/ langkah-langkah PJJ (Penyampaian materi, Pengerjakan LK, Teknik Pengumpulan Tugas dan Penilaian Harian)

ü Kegiatan Inti (60 menit)

 

 

 

 

Ø   Memberikan tayangan power point tentang uraian cara memparafrase teks tembang

Ø   Mengadakan tanya jawab tentang materi

Ø   Memberi LK (memantau peserta didik didalam mengerjakan LK serta memantau tentang keaktifan bertanya dan menanggapi lewat aplikasi WA)

Ø   Mengumpulkan hasil tugas LK

 

ü Penutup (10 menit)

Ø   Membantu membuat simpulan tentang materi yang telah diberikan

Ø   Memberi refleksi (bertanya jawab tentang respond dari peserta didik)

Ø   Mengingatkan siswa tentang teknik pengumpulan tugas

Ø   Informasi kegiatan yang akan datang

Ø   Penguatan yang berhubungan dengan sikap

 

            Pertemuan Ketiga

KEGIATAN

RINCIAN KEGIATAN

ü  Pendahuluan  (10 menit)

 

 

 

 

 

 

 

 

Ø   Menyapa peserta didik dengan salam, berdoa dan cek kehadiran siswa

Ø   Apersepsi: Untuk mengarahkan ke materi pembelajaran, peserta didik  disuruh menjelaskan cara memparafrase tembang, .

Ø   Menyampaikan tujuan pembelajaran.

Ø   Menyampaikan  alur/ langkah-langkah PJJ (Penyampaian materi, Pengerjakan LK, Teknik Pengumpulan Tugas dan Penilaian Harian)

ü Kegiatan Inti (60 menit)

 

 

 

 

Ø   Memberikan tayangan power point tentang materi teks Serat Wulangreh Pupuh Sinom dan cara mendiskripsikan isi pokok teks

Ø   Mengadakan tanya jawab tentang materi

Ø   Memberi LK (memantau peserta didik didalam mengerjakan LK serta memantau tentang keaktifan bertanya dan menanggapi lewat aplikasi WA)

Ø   Mengumpulkan hasil tugas LK

 

ü Penutup (10 menit)

Ø   Membantu membuat simpulan tentang materi yang telah diberikan

Ø   Memberi refleksi (bertanya jawab tentang respond dari peserta didik)

Ø   Mengingatkan siswa tentang teknik pengumpulan tugas

Ø   Informasi kegiatan yang akan datang

Ø   Penguatan yang berhubungan dengan sikap

 

            Pertemuan Keempat

KEGIATAN

RINCIAN KEGIATAN

ü  Pendahuluan  (10 menit)

 

 

 

 

 

 

 

 

Ø   Menyapa peserta didik dengan salam, berdoa dan cek kehadiran siswa

Ø   Apersepsi: Untuk mengarahkan ke materi pembelajaran, peserta didik  disuruh menjelaskan cara menulis/merangkun isi pokok tes, .

Ø   Menyampaikan tujuan pembelajaran.

Ø   Menyampaikan  alur/ langkah-langkah PJJ (Penyampaian materi, Pengerjakan LK, Teknik Pengumpulan Tugas dan Penilaian Harian)

ü Kegiatan Inti (60 menit)

 

 

 

 

Ø   Memberikan tayangan power point tentang teks Serat Wulangreh Pupuh Sinom dan cara memberi tanggapan terhadap teks tembang

Ø   Mengadakan tanya jawab tentang materi

Ø   Memberi LK (memantau peserta didik didalam mengerjakan LK serta memantau tentang keaktifan bertanya dan menanggapi lewat aplikasi WA)

Ø   Mengumpulkan hasil tugas LK

 

ü Penutup (10 menit)

Ø   Membantu membuat simpulan tentang materi yang telah diberikan

Ø   Memberi refleksi (bertanya jawab tentang respond dari peserta didik)

Ø   Mengingatkan siswa tentang teknik pengumpulan tugas

Ø   Informasi kegiatan yang akan datang

Ø   Penguatan yang berhubungan dengan sikap

 

D.        PENILAIAN

1.         Penilaian Sikap                :  Keaktifan siswa dalam bertanya dan menanggapi

   kegiatan pembelajaran lewat grop Wa dan  

   kesantunan bahasa yang digunakan

2.         Penilaian Pengetahuan     :  Perangkat soal yang dikirim dengan aplikasi google

   form

3.         Penilaian Keterampilan    :  Hasil mengerjakan LK

 

.

                                                                                                Karanganyar,   Juli 2020

            Mengetahui

            Kepala SMP N 2 Karanganyar                                   Guru Bahasa Jawa

 

 

 

            Sumarni, S.Pd., M.Pd.                                                Dra. Sulistyowati

            NIP. 19601006 198112 2 003                                     NIP. 19670408 200701 2 016

 

 

 

 

LAMPIRAN-LAMPIRAN

A.           Lampiran 1

Pertemuan Pertama:

  1. PAUGERAN TEMBANG MACAPAT SINOM

 

Tembang macapat iku duwe paugeran 3 werna yaiku:

            1.         Guru gatra: cacahe gatra/ larik saben sapada

            2.         Guru wilangan: cacahe wanda saben sagatra/ salarik

            3.         Guru lagu/ dhong dhing: tibane swara ing pungkasane gatra/ larik

Guru Gatra

Guru Wilangan

Guru Lagu

Sasmita Tembang

Watak Tembang

1

8

a (legena)

Sinom, anom, ron kamal, anjani putra, Isp

Prasaja, kalem, sisah ingkang limprah

2

8

i (wulu)

3

8

a (legena)

4

8

i (wulu)

5

7

i (wulu)

6

8

u (suku)

7

7

a (legena)

8

8

i (wulu)

9

12

a (legena)

 

2.             Teks Serat Wulangreh Pupuh Sinom (pupuh kaping 12)

 

01

Ambeke kang wus utama, tan ngendhak gunaning jalmi, amiguna ing aguna, sasolahe kudu bathi, pintere den alingi, bodhone didokok ngayun, pamrihe den inaa, mring padha padhaning jalmi, suka bungah den ina sapadha-padha.

 

Perilaku orang yang telah mencapai tataran sempurna tidak akan membatasi atau mencela kepandaian orang lain, kepandaiannya disembunyikan sedangkan kebodohannya ditampilkan agar dihina, jangan sampai ada yang menyebutnya pandai, ia merasa bahagia jika ada yang menghinanya

 

02

Ingsun uga tan mangkana, balilu kang sun alingi, kabisan sun dokok ngarsa, isin menek den arani, balilune angluwihi, nanging tenanipun cubluk, suprandene jroning tyas, lumaku ingaran wasis, tanpa ngrasa prandene sugih carita.

 

Aku pun tidak begitu, kebodohankulah yang aku tutupi dan kepandaianku yang aku kedepankan karena malu jika disebut bodoh oleh orang lain, padahal aku bodoh namun ingin disebut pandai sehingga tanpa sadar (aku) banyak bercerita bohong

 

03

Tur ta duk masihe bocah, akeh temen kang nuturi, lakune wong kuna-kuna, lelabetan kang abecik, miwah carita ugi, kang kajaba saking embuk, iku kang aran kojah, suprandene ingsun iki, teka nora nana undaking kabisan.

 

Padahal ketika aku masih kecil banyak yang bercerita tentang perilaku orang jaman dulu mengenai pengabdian yang baik serta cerita, termasuk cerita yang tidak benar adanya yang disebut dongeng, meskipun demikian, kepandaianku tidaklah bertambah

 

04

Carita nggonsun nenular, wong tuwa kang momong dingin, akeh kang padha cerita, sun rungokna rina wengi, samengko isih eling, sawise diwasa ingsun, bapa kang paring wulang, miwah ibu mituturi, tatakrama ing pratingkah karaharjan.

 

Adapu cerita yang kuberikan ini kuturunkandari orang tua yang mengasuhku dulu, banyak cerita yang kudengarkan baik siang maupun malam sampai sekarang masih aku ingat. Setelah aku dewasa, ayah yang memberiku nasihat, sedangkan ibu yang mengingatkan tentang tata karma dan tingkah laku kebaikan

 

05

Nanging padha estokana, pitutur kang muni tulis, yen sira nedya raharja, anggone pitutur iki, nggoningsun ngeling-eling, pitutur wong sepuh-sepuh, mugi padha bisa, anganggo pitutur iki, ambrekati wuruke wong tuwa-tuwa.

 

Namun turitilah nasihat yang tertulis ini, jika kau menghendaki keselamatan, laksanakan nasihat yang kuingat dari  tetua, mudah-mudahan kalian dapat melaksanakan nasihat ini, sebab ajaran orang tua akan membawa berkah

 

06

Lan aja nalimpang madha, mring leluhur dhingin dhingin, satindake den kawruhan, ngurangi dhahar lan guling, nggone ambanting dhiri, amasuh sariranipun, temene kang sinedya, mungguh wong nedheng Hyang Widdhi, lamun temen lawas enggale tinekan.

 

Dan jangan ada yang berani mencela leluhur. Pahami laku berupa mengurangi makan dan tidur dengan cara ‘menyakiti’ diri untuk membersihkan diri sehingga akhirnya tercapai segala yang diinginkan. Adapun orang yang memohon kepada Yang Mahakuasa, cepat atau lambat akan dikabulkan jika sungguh-sungguh.

 

07

Hyang sukma pan sipat murah, njurungi kajating dasih, ingkang temen tinemenan, pan iku ujare Dalil, nyatane ana ugi, nenggih Ki Ageng Tarub, wiwitira nenedha, tan pedhot tumekeng siwi, wayah buyut canggah warenge kang tampa.

 

Bukankah Yang Mahamulia itu memiliki sifat Mama Pemurah yang mengabulkan segala keinginan yang sungguh-sunguh. Bukankah demikian yang dikatakan hadits. Buktinya juga ada. Ki Ageng Tarub tak henti-hentinya memohon sehingga anak, cucu, buyut, canggah, wareng ikut mewarisinya

 

08

Panembahan senopatya, kang jumeneng ing Matawis, iku barang masa dhawuh, inggih ingkang Hyang Widdhi, saturune lestari, saking berkahing leluhur, mrih tulusing nugraha, ingkang keri keri iki, wajib uga niruwa lelakonira.

 

Panembahan Senopati yang memerintah di Mataram pun berkesesuaian dengan dengan anugrah Yang Mahaesa keturunasnnya berkuasa turun temurun dari berkah leluhur . agar berkahmu lestari, seyogyanya kau ikuti laku

 

09

Mring leluhur kina-kina, nggonira amati dhiri, iyasa kuwatanira, sakuwatira nglakoni, cegah turu sathithik, lan nyudaa dhaharipun, paribara bisaa, kaya ingkang dingin dingin, aniruwa sapretelon saprapatan.

 

Para leluhur jaman dulu. ‘Menyiksa diri sudah barang tentu semampumu, semampu kau melaksanakannya. Kurangi sedikit tidur dan makanmu. Tidak perlu meniru seluruhnya perilaku leluhur, sepertiganya atau seperempat saja sudah cukup

 

10

Pan ana silih bebasan, padha sinauwa ugi, lara sajroning kapenak, lan suka sajroning prihatin, lawan ingkang prihatin, mana suka ing jronipun, iku den sinauwa, lan mati sajroning urip, ingkang kuna pan mangkono kang den gulang.

 

Bukankah ada peribahasa ‘belajarlah dalam nikmat, sakit dalam sehat, senang dalam penderitaan, prihatin dalam kesukaan, dan matilah dalam hidup. Begitulah laku orang jaman dulu

 

11

Pamore gusti kawula, punika ingkang sayekti, dadine socaludira, iku den waspada ugi, gampange ta kaki, tembaga lan emas iku, linebur ing dahana, luluh awor dadi siji, mari nama tembaga tuwin kencana.

 

Perhatikan pula manunggaling kawula gusti yangsesungguh-sungguhnya bagai sotyaludira (roh suci). Secara sederhana, Anakku, emas dan tembaga itu lebur dalam api, bercampur menjadi satu, hilanglah nama tembaga dan emasnya

 

12

Yen aranana kencana, dene wus awor tembagi, yen aranana tembaga, wus kaworan kancanedi, milanya den westani, aran suwasa punika, pamore mas tembaga, mulane namane salin, lan rupane sayekti yen warna beda.

 

Jika dinamakan emas sudah bercampur tembaga, jika disebut tembaga sudah bercampur dengan emas, oleh karenanya disebutlak suasa yang merupakan campuran mas dan tembaga. Adapun namanya berubah karena warna dan wujudya berubah

 

13

Cahya abang tuntung jenar, puniku suwasa murni, kalamun gawe suwasa, tembaga kang nora becik, pambesate tan resik, utawa nom emasipun, iku dipunpandhinga, sorote pasthi tan sami, pan suwasa bubul arane punika.

 

Suasa murni berwarna merah kekuning-kuningan . jika membuat suasa dengan tembaga yang tidak baik, pegolahannya tidak bersih, atau masnya muda,  maka tidak akan bercahaya, namanya pun suasa bubul

 

14

Yen sira karya suwasana, darapon dadine becik, amilihana tembaga, oliha tembaga prusi, biresora kang resik, sarta masira kang sepuh, resik tan kawoworan, dhasar sari pasti dadi, iku kena ingaranan suwasa mulya.

 

Jika kau ingin membuat suasa yang baik, pilihlah tembaga yang baik, syukur-syukur jika mendapatkan tembaga prusi, diolah dengan bersih, emas tua dengan dasar sari yang tidak tercampuri, hasilnya adalah suasa mulia

 

15

Puniku mapan upama, tepane badan puniki, lamun karsa ngawruhana, pamore kawula Gusti, sayekti kudu resik, aja katempelan napsu, luwamah lan amarah, sarta suci lahir batin, pedimene apan sarira tunggal.

 

Itu hanyalah sebuah perumpamaan sebagai ukuran badan ini. Jika kau ingin memahami manunggaling kawula gusti, sesungguhnya harus bersih, jangan terhinggapi nafsu lawamah dan nafsu amarah, serta suci lahir batin agar jiwamu hening

 

16

Lamun mangkonoa, sayektine nora dadi, mungguh ilmu kang sanyata, nora kena den sasabi, ewoh gampang sayekti, punika wong darbe kawruh, gampang yen winicara, angel yen durung marengi, ing wetune binuka jroning wardaya.

 

Jika tidak demikian, yakinlah tidak akan terjadi. Mempelajari ilmu yang sejati didak boleh diduakan. Bagi yang belum memperoleh pengetahuan memang repot jika tidak sungguh-sunguh. Mudah berbicara namun sulit jika belum terbuka

 

17

Nanging ta sabarang karya, kang kinira dadi becik, pantes yen tinalatenan, lawas-lawas bok pinanggih, den mantep ing jro ngati, ngimanken tuduhing guru, aja uga bosenan, kalamun arsa udani, apan ana dalile kang wus kalawan.

 

Namun demikian, segala hal yang diperkirakan baik, itu layak jika kau tekuni, lama-kelamaan juga akan kau temukan dan menetap dalam hatimu. Yakini petunjuk guru, jangan cepat bosan jika hendak mencapai kemuliaan karena memang demikianlah hukum yang sudah tertuang dalam dalil

 

18

Marang leluhur sedaya, nggone nenedha mring Widhi, bisaa ambabonana, dadi ugere rat Jawi, saking telateneki, nggone katiban wahyu, ing mula mulanira, lakune leluhur dingin, andhap asor anggone anamur lampah.

 

Seluruh leluhur jaman dulu dalam memohon kepada Yang Mahakuasa agar dapat menguasai Negara dan menjadi pusat tanah Jawa diperolehnya melalui wahyu karena mereka rendah hati  dalam melaksanakan laku

 

19

Tampane nganggo alingan, pan padha alaku tani, iku kang kinaryo sasap, pamriha aja katawis, jub rina lawan kabir, sumungah ingkang den singkur, lan endi kang kanggonan, wahyune karaton Jawi, tinampelan anggape pan kumawula.

 

Laku dilaksanakan secara diam-diam sambil bertani. Sikap seperti itu dilakukan agar tidak kentara serta bersikap tidak menyombongkan kemampuan diri bahkan mau mengabdi kepada siapapun yang memperoleh wahyu keraton jawa.

 

20

Punika laku utama, tumindak sarto kekaler, nora ngatingalke lampah, wadine kang den alingi, panedyane ing batin, pan jero pangarahipun, asore ngemurasa, prayoga tiniru ugi, anak putu aja ana ninggal lanjaran.

 

(penyamaran) Itulah laku yang utama, tidak menampakkan bahwa ia sedang menjalankan laku, sehingga yang disamarkan itu merupakan cita-cita tersembunyi dalam hati, jauh dikejar karena di situlah manungaling kawula gusti mencapai kedalaman. Hal demikian baik jika ditiru, Anak cucuku agar tidak kehilangan keturunan

 

21

Lan maning ana wasiyat, prasapa kang dingin dingin, wajib padha kawruhana, anak putu ingkang kari, lan aja na kang wani, nerak wewaleripun, marang leluhur padha, kang minulyakaken ing Widdhi, muga-muga mufaatana ing darah.

 

Dan ada lagi wasiat berupa tabu yang terucap pada jaman dulu. Wajib kau ketahui sebagai anak cucu yang terakhir, dan jangan ada yang berani melanggar tabu leluhur yang dimuliakan oleh Yang Mahaesa. Mudah-mudahan bermanfaat bagi keluarga besar

 

22

Wiwitan ingkang prasapa, Ki Ageng Tarup memaling, ing satedhak turunira, tan linilan nganggo keris, miwah waos tan keni, kang awak waja puniku, lembu tan kena dhahar, daginge pan nora keni, anginguwa marang wong wadon tan kena.

 

Yang pertama kali mengucapkan tabu adalah Ki Ageng Tarub. Ia berpesan agar keturunannya tidak mengenakan keris dan tumbak yang terbuat dari baja, tidak boleh makan daging sapi, dan tidak boleh memelihara abdi perempuan wandan

 

23

Dene Ki ageng Sela, prasape ingkang tan keni, ing satedhak turunira, nyamping cindhe den waleri, kapindhone tan keni, ing ngarepan nandur waluh, wohe tan kena dhahar, Panembahan Senopati, ingalaga punika ingkang prasapa.

 

Adapun Ki Ageng Sela mengucapkan tabu, bahwa keturunannya tidak diperbolehkan berkain cindai, tidak diperbolehkan menanam labu di depan rumah dan tidak boleh memakan buahnya. Panembahan Senapati Ingalaga mengucapkan tabu

 

24

Ingkang tedhak turunira, mapan nora den lilani, anitiha kuda napas, lan malih dipun waleri, yen nungganga turangga, kang kakoncen surinipun, dhahar ngungkurken lawang, wuri tan ana nunggoni, dipun emut punika mesthitan kena.

 

Bahwa keturunannya tidak diperkenankan mengendarai kda berwarna abu-abu kekuning-kuningan dan dilarang menunggang kuda yang surainya dikepang, makan membelakangi pintu kecuali di belakangnya ada yang menjaga. Ingatlah dan jangan ada yang melanggar itu

 

25

Jeng Sultan Agung Mataram, apan nora anglilani, mring tedhake yen nitiha, kapal bendana yen jurit, nganggo waos tan keni, lamun linandheyan wregu, datan ingaken darah, yen tan bisa nembang kawi, pan prayoga satedake sinauwa.

 

Kanjeng Sultan Agung Mataram mengucapkan tabu bahwa keturunannya tidak diperkenankan menunggang kyda yang rewel jika diajak bertempur, tidak memperkenankan tumbak ang bergagang kayu wregu vserta tidak akan diakui sebagai keturunan (Mataram) jika tidak dapat membaca tembang kawi dan mengharuskan belajar tembang kawi

 

26

Jeng Sunan Pakubuwana, kang jumeneng ing Samawis, kondur madek ing Kartasura, prasapanira anenggih, tan linilan anitih, dipangga saturunipun, Sunan Prabu Mangkurat, waler mring saturunreki, tan rinilan ujung astana ing Betah.

 

Kanjeng Sunan Pakubuwana yang dilantik di Semarang kemudian berkuasa di Kartasura mengucapkan tabu bahwa keturunannya tidak diperbolehkan menunggang gajah. Sunan Prabu Amangkurat mengucapkan tabu bahwa keturunannya dilarang berziarah ke makam Butuh

 

27

Lawan tan kena nganggowa, dhuwung sarungan tan mawi, kandelan yen nitih kuda, kabeh aja na kang lali, lawan aja nggogampil, puniku prasapanipun, nenggih Kang jeng Susunan, Pakubuwana ping kalih, mring satedhak turunira linarangan.

 

Jika sedang menungang kuda tidak boleh menyandangkeris tanpa pendhok. Janganlah kau meremehkan tabu-tabu di atas. Adapun Kanjeng Susuhunan Pakubuwana II mengucapkan tabu bahwa keturunannya dilarang

 

28

Dhahar apyun nora kena, sinerat tan den lilani, nadyan nguntal linarangan, sapa kang padha nglakoni, narajang waler iki, pan kongsi kalebon apyun, pasti keneng prasapa, linabakken tedhakneki, Kanjeng Sunan ingkang sumare Nglawiyan.

 

Madat, baik dihisap maupun dimakan. Barang siapa melanggar tabu dengan madat akan dikeluarkan dari daftar keturunan Kanjeng Sunan yang dimakamkan di Laweyan

 

 

29

Prasapa Kangjeng Susunan, Pakubuwana kaping tri, mring satedhak turunira, apan nora den lilani, agawe andel ugi, wong sejen ing jinisipun, apan iku linarangan, anak putu wuri-wuri, poma aja wani anrajang prasapa.

 

Adapun Kanjeng Susuhunan III mengucapkan tabu bahwa keturunannya tidak diperbolehkan mengangkat orang kepercayaan yang bukan berasal dari bangsa sejenis, serta anak cucu tidak diperkenankan melanggar larangan

 

30

Wonten waler kaliwatan, saking luhur dingin dingin, linarangan angumbaha, wana Krendhawahaneki, dene kang amaleri, Sang Danan Jaya rumuhun, lan malih winaleran, kabeh tedhak ing Matawis, yen dolana mring wana tan kena.

 

Masih ada tabu leluhur ang terlewat, yaitu dilarang merambah Hutan Krendhawana. Adapun yang mengucapkan tabu tersebut adalah Dananjaya. Ada lagi tabu bagi keturunan Mataram, yaitu tidak diperkenankan bermain-main di hutan atau rawa-rawa

 

31

Dene sesirikanira, yen tedhak ing Demak nenggih, mangangge wulung tan kena, ana kang nyenyirik malih, bebet lonthang tan keni, yeku yen tedhak Madiyun, lan payung dadaan abang, tedhak Madura tan keni, yen nganggowa bebathikan parang rusak.

 

Adapun tabu bagi keturunan Demak adalah mengenakan pakaian berwarna ungu, tabu keturunan Madiun adalah kain panjang luntang dan paying berhias merah, tabu keturunan Madura adalah mengenakan batik bermotif parang rusak

 

32

Yen tedhak Kudus tak kena, yen dhahara daging sapi, yen tedhak Sumenep iku, nora kena ajang piring, watu tan den lilani, lawan kidang ulamipun, tan kena yen dhahara, miwah lamun dhahar ugi, nora kena ajang godhong pelasa.

 

Keturunan Kudus tidak boleh makan daging sapi, keturunan Sumenep tidak diperkenankan makan dengan piring batu, makan daging kijang, dan dilarang menggunakan daun plasa sebagai alas makan

 

33

Kabeh anak putu padha, eling-elingan ywa lali, prasapa kang kuna-kuna, wewaler leluhur nguni, estokna away lali, aja nganti nemu dudu, kalamun wani nerak, pasti tan manggih basuki, Sinom salin Girisa ingkang atampa.

 

Semua abak cucu, camkan dan jangan lupa tabu zaman kuno warisan leluhur, patuhilah jangan sampai ada yang melanggar. Barang siapa berani melanggar pasti tidak akan selamat dan yang mendengar ini supaya giris (girisa merupakan isyarat pola tembang berikutnya, yaitu girisa)

 

3.             TEMBUNG TANDUK LAN TEMBUNG TANGGAP

Tembung kriya tanduk  (kata kerja aktif). Tembung kriya tanduk iku: tembung lingga kang oleh ater-ater anuswara (Ny-, m-, ng-, n-)

            Tembung kriya tanggap (kata kerja    pasif) Tembung kriya tanggap iku: tembung lingga kang oleh ater-ater tripurusa (dak-, ko- di-)

 

4.             TEMBUNG GARBA 

                  Tembung garba duwe teges ‘weteng’ utawa ‘ringkes’, Dadi kang diarani tembung garba yaiku tembung loro utawa luwih kang disambung utawa digandheng utawa diringkes dadi siji banjur ana wanda kang disuda, warane uga ora owah. Tembung garba uga diarani tembung ‘sandi’. Sandi tegese samar utawa wadi.

Pathokane tembung garba :

Aksara urip (vokal)           : a + i = e.        ana + ing         : aneng

                                            a + a = a        jiwa + angga   : jiwangga

                                            a + e = e        raja + endra     : rajendra

                                            i + a  = ya      dupi + arsa       : yupyarsa

                                            u + e = we     jalu + estri       : jalwestri

                                            i + i = i          kawi + indra    : kawindra

                                            u + i = we      lumaku + ing   : lumakweng

                                            a + u = o        wira +   utama : wirotama

 

      Tuladha liyane           :

                  wira                 +          utama              = wirotama      (prajurit linuwih)

                  Nara                +          endra               = narendra       (ratu)

                  Parama            +          iswari               = prameswari   (garwane ratu)

                  Parama + ing                                       = parameng ( linuwih ing)

                  Wanodya+ ayu                                    = wanodyayu (wong wadon kang                                                                                      ayu)

                  Kaloka + ing + rat                               = kalokengrat (kondhang ing jagad)

                  Jaya + ing                                            = jayeng

                  Sarwa + endah                                    = sarwendah

                  Sesotyo + adi                                      = sesotyadi ( inten kang linuwih)

                  Ratu + agung                                       = ratwagung

                        Ratu + ayu                                           = ratwayu

 

5.             TEMBUNG SAROJA

Kang diarani tembung saroja iku   tetembungan kang duwe teges padha utawa meh padha kang digunakake utawa dianggo bebarengan.  Dene tembung saroja iku kalebu perangan saka rerenggane basa kasusastran.  Gatekna ukara ing ngisor iki !

1.      Prabu Duryudana  iku sawijine ratu kang duwe wewatakan angkara murka.

2.      Bocah sekolah kudu  andhap asor ngerti tata krama supaya kajen keringan.

Keterangan :

Tembung angkara lan tembung murka  ing ukara (1), duwe teges sing padha banjur digunakake ing ukara bebarengan dene karepe supaya luwih mbangetake. Semono uga ing ukara  (2) ana tembung : andhap asor, tata krama lan kajen keringan. Iku kabeh kalebu jinise tembung saroja, awit tembung andhap padha karo asor, kajen padha karo keringan. Atembung-tembung kasebut saliyane karepe mbangetake Manawa dirasakake uga luwih endah amarga magepokan karo anane purwakanthi. Tuladha liyane kayata :

      1. arum wangi             11. Guyub rukun                     21. balung sungsum

2. andhap asor             12. gotong royong                   22. daging kulit

3. campur adhuk         13. sumbang surung                23. colong jupuk

4. darma bekti             14. tandang tanduk                 24. mukti wibawa

5. ewuh pakewuh        15. Polah tingkah                    25. njarah rayah

6. cacah gunggung      16. gemah ripah                      26. pathi sari

7. gagah prakosa         17. tata tentrem                       27. pawong mitra

8. jalma manungsa      18. karta raharja                      28. sanak sedulur

9. kukuh bakuh           19. lila legawa                         29. sembah bekti

   10.sanak kadang         20. terang trawaca,                  30. wadya bala. Lsp

 

Pertemuan Kedua:

1.             NGGANCARAKE TEMBANG

            Karangan iku kaperang dadi 2, yaiku:

1.         Karangan Tembang (puisi) kang titikane katulis kanthi wujud gatra/ larik

2.         Karangan Gancaran (prosa) kang titikane katulis kanthi wujud alenia/                                 paragraf

            *  Tembang macapat iku kalebu karangan tembang.

            *  Karangan tembang iku bisa didadekake karangan gancaran, dene carane       

              nggancarake :

1.         Nggoleki lan negesi tembung-tembung kang kaanggep angel

2.         Negesi  saben gatra/ larik

3.         Ngrakit dadi alenia/ paragraf.

                        Nalika ngrakit dadi alenia/ paragraf kena nambah tembunge, nyuda                                    tembunge lan ngowahi tembunge. Sing baku ora kena nganti ngowahe                                surasane.

 

Pertemuan Ketiga:

Carane nemokake pokok-pokok tembang bisa  yaiku:

1.      tumemen = maca calepan/ syair tembang kanthi temenan

2.      Nengeri pesan/ isi  pokok saben ukara/kalimat

3.      Nyathet bab-bab kang wigati/penting saka tembang mau

4.      Nerangake/ngandharake kanthi ringkes isi tembang mau

 

 

Pertemuan Keempat:

1.        Piwulang Luhur ing Teks Tembang

Tembang macapat yasane pujangga-pujangga ing jaman biyen iku akeh kang       

ngemot piwulang-piwulang kang luhur. Piwulang-piwulang kasebut isih akeh  

            kang jumbuh lan bisa dianggo dening bebrayan agung ing jaman saiki.

 

            Manut Kemendiknas (2010:11) nilai karakter ana 18 kang diarani  pilar nilai karakter, kang mujudake nilai luhur bangsa Indonesia. Nilai kasebut yaiku: (1) religious, (2) jujur, (3) toleransi, (4) disiplin, (5) kerja keras, (6)  kreatif, (7) mandiri, (8) demokratis, (9) rasa ingin tahu, (10) semangat kebangsaan, (11) cinta tanah air, (13) menghargai prestasi, (14) bersahabat atau komunikatif,( 15) cinta damai, (15) gemar menyimak, (16) pedeuli lingkungan, (17) peduli sosial, (18) tanggung jawab.

            Kajaba piwulang luhur kang kapacak ing 18 pilar pendidikan karakter kasebut, isih ana maneh piwulang luhur kang patut dituladhani dening para siswa, upama:

a.                   Dadi wong ora gumedhe/ adigang adigung adiguna

b.                  Dadi wong tansah nagjeni liyan, sumanak, rumaket, tepa slira

c.                   Dadi manungsa aja kedanan drajat lan pangkat

d.                  Dadi wong kudu nglembah manah marang sapadha-padha

e.                   Dadi manungsa kudu gemi setiti ngati-ati.

f.                    Dadi manungsa aja ngaji pupung mumpung

g.                  Dadi manungsa iku aja dumeh

 

 

 

B.            Lampiran 2

 

 


PEMERINTAH KABUPATEN KARANGANYAR

DINAS PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN

SMP NEGERI 2 KARANGANYAR

JL. LAWU 203 ( 0271) 495070/ Fax. (0271) 495070

Website : http://www.smpn2-kra.sch.id E-mail : smpn2_kra@ymail.com

================================================================

SOAL PENILAIAN HARIAN BAHASA JAWA

( SERAT WULANGREH PUPUH SINOM )

KELAS VII SEMESTER GENAP

ASPEK PENGETAHUAN

 

Soal Pilihan Ganda

1.         Serat Wulangreh iku mujudake buku kang isine babagan piwulang-piwulang luhur,           dene sing ngripta yaiku ... .

            a. Susuhunan Pakubuwono IV           c. Susuhunan Pakubuwono VI

            b. Susuhunan Pakubuwono V             d. Susuhunan Pakubuwono VII

 

2.         Pupuh Sinom ing Serat Wulangreh isine ... .

            a. dhasar-dhasar pasrah lan syukur                 c. dhasar-dhasar kekancan

            b. dhasar-dhasar manembah                            d. dhasar-dhasar tingkah laku

 

Wacan tembang ing ngisor iki kanggo mangsuli soal nomer 3 - 5

 

                        Ambeke kang wus utama,

                        tan ngendhak gunaning jalmi,

                        amiguna ing aguna,

                        sasolahe kudu bathi,

                        pintere den alingi,

                        bodhone didokok ngayun,

                        pamrihe den inaa,

                        mring padha padhaning jalmi,

                        suka bungah den ina sapadha-padha.

 

3.         Yen disemak kanthi temenan, pada tembang ing dhuwur iku nuduhake sifate wong            sing ... .

            a          umuk  

            b.         gumedhe        

            c.         kemaki            

            d.         andhap asor

 

4.         Tumindak kang disebutake ing pada tembang ndhuwur kalebu tumindak ... .

            a.         nistha  

            b.         degsura                       

            c.         utama             

            d.         angkara

 

5.         Pintere den alingi, bodhone didokok ngayun. Manut gatra tembang kasebut            babagan  sing dipapanake ing ngarep yaiku ... .

            a.         pintere            

            b.         bodhone                     

            c.         ilmune            

            d.         tumindake

 

Wacan tembang ing ngisor iki kanggo mangsuli soal nomer 6 - 7

 

                        Ingsun uga tan mangkana,

                        balilu kang sun alingi,

                        kabisan  sun dokok ngarsa,

                        isin menek den arani,

                        balilune angluwihi,

                        nanging tenanipun cubluk,

                        suprandene jroning tyas,

                        lumaku ingaran wasis,

                        tanpa ngrasa prandene sugih carita

 

6.         Balilu kang sun alingi, kabisan  sun dokok ngarsa. Manut gatra tembang kasebut   babagan  sing kudu didhelikake utawa ora kena diketok-ketokake  yaiku ... .

            a.         balilune

            b.         kabisane

            c.         kapinterane

            d.         kewasisane     

 

7.         Tembung-tembung ing ngisor iki kang tegese bener yaiku ... .

            a.         ingsun = kowe

            b.         ngarsa = ngarep

            c.         cubluk = pinter

            d.         wasis = bodho

 

Wacan tembang  ing ngisor iki kanggo mangsuli soal nomer 8 - 9

 

            .           Carita nggonsun nenular,

                        wong tuwa kang momong dhingin,

                        akeh kang padha cerita,

                        sun rungokna rina wengi,

                        samengko isih eling,

                        sawise dhiwasa ingsun,

                        bapa kang paring wulang,

                        miwah ibu mituturi,

                        tata krama ing pratingkah  karaharjan

 

8.         Pitutur kang diparingake saka wong tuwa tansah kelingan nganti tekan dhewasa    amarga ... .

            a.         disinau kanthi tenanan                       

            b.         diwulang guru saben dina

            c.         pituture dirungokake awan lan bengi             

            d.         dituturi bapak lan ibu

 

9.         Manut pada tembang ing dhuwur babagan sing tansah diwulangake dening  bapak             lan dituturake dening  ibu yaiku ... .

            a          ilmu sing ditularake                                       

            c.         crita kang maneka warna

            b.         pitutur sing apik                                             

            d.         tata krama lan tingkah laku

 

10.       Manawa arep gawe tembang macapat kudu nggatekake paugeran tembang macapat           kang dumadi saka guru gatra, guru wilangan lan guru lagu. Kang diarani guru     wilangan yaiku ... .

            a.         cacahe wanda ing saben gatra

            b.         cacahe gatra ing saben pada

            c.         tibane swara ing pungkasane gatra

            d.         cacahe pada ing saben tembang

 

Wacan tembang  ing ngisor iki kanggo mangsuli soal nomer 11- 12

                        Nanging padha estokana,

                        pitutur kang muni tulis,

                        yen sira nedya raharja,

                        anggonen pitutur iki,

                        nggoningsun ngeling-eling,

                        pitutur wong sepuh-sepuh,

                        mugi padha bisa,

                        anganggo pitutur iki,

                        ambrekati wuruke wong tuwa-tuwa.

 

11.       Manawa kepengin raharja kudu... .

            a.         ngestoake pitutur kang ditulis

            b.         ngestokake pitutur kang bisa dipercata

            c.         ngestokake piture kang raharja

            d.         ngestokake pitutur kang bisa dieling-eling

 

12.       Pitutur kang kudu dieling-eling iku pitutur saka... .

            a.         wong sepuh                             c.         wong sekti

            b.         wong sugih                              d.         wong pinter

 

Wacan tembang  ing ngisor iki kanggo mangsuli soal nomer 13 - 15

 

                        Lan aja nalimpang madha,

                        mring leluhur dhingin dhingin,

                        satindake den kawruhan,

                        ngurangi dhahar lan guling,

                        nggone ambanting dhiri,

                        amasuh sariranipun,

                        temene kang sinedya,

                        mungguh wong nedheng Hyang Widdhi,

                        lamun temen lawas enggale tinekan

 

13.       Tembang Sinom iku sapada ana .... gatra

            a.         6          b.        7          c.         8          d.         9

 

 

 

14.       Ngurangi dhahar lan guling. Tegese gatra iki yaiku... .

            a.         ngurangi pagaweyan kang ala

            b.         ngurangi mangan lan turu

            c.         ngurangi mangan lan dolan

            d.         ngurangi dolan lan turu

 

15.       Pada tembang ing dhuwur aweh piwulang supaya kaya ing ngisor iki, kajaba... .

            a.         aja seneng memadha marang liyan

            b.         seneng nyuda mangan lan turu

            c.         kudu seneng prihatin

            d.         aja seneng ngrekasa awak

 

16.       Tembang Sinom iku klebu jinise tembang macapat. Tembang Sinom iku paugerane          kaya ing ngisor iki, kajaba...

a.                   Sapada cacahe ana 9 gatra (larik)

b.                   Guru wilangane yaiku 8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12

c.                   Guru lagune yaiku a, i, a, i, i, u, a, i, a

d.                   Watake sembrana

 

17.       Wong tuwa kang momong dingin, Tembung sing ditulis kandel ‘dhingin’ ing    gatra tembang kasebut tegese ...

a.                   Adem

b.                   Dhisik/biyen

c.                   Saiki

d.                   Putra

 

18.       Pupu sinom ing serat wulang reh kasbut ing ndhuwur dumadi saka ... pada

a.                   32 pada

b.                  33 pada

c.                   34 pada

d.                  35 pada

 

19.       Tuladhane tembang garba sing ana ing tembang sinom kasebut kaya ing ngisor      iki, kajaba ...

a.         Tumekeng = tumeka + ing

b.         Saturuneki = sa + turune + iki

c.         Prapteng = prapate +  ng

d.         Narendra = nara + endra

 

20.       Tembung loro kang tegese padha utawa meh padha dianggo bareng diarani            tembung... .

            a.         Camboran                    c.         Garba

            b.         Kosok balen                d.         Saroja 

 

 

 

 

C.           Lampiran 3

 

 


PEMERINTAH KABUPATEN KARANGANYAR

DINAS PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN

SMP NEGERI 2 KARANGANYAR

JL. LAWU 203 ( 0271) 495070/ Fax. (0271) 495070

Website : http://www.smpn2-kra.sch.id E-mail : smpn2_kra@ymail.com

================================================================

SOAL PENILAIAN HARIAN BAHASA JAWA

( SERAT WULANGREH PUPUH SINOM )

KELAS VII SEMESTER GENAP

ASPEK KETERAMPILAN

 

 

Soal :   1.  Gancarna salah siji pada tembang Sinom ing Serat Wulangreh!

            2.  Tulisen isine salah siji pada tembang Sinom ing Serat Wulangreh!

            3.  Tulisen Piwulng luhur salah siji pada tembang Sinom ing Serat Wulangreh!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

D.           Lampiran 4

 

PEMERINTAH KABUPATEN KARANGANYAR

DINAS PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN

SMP NEGERI 2 KARANGANYAR

JL. LAWU 203 ( 0271) 495070/ Fax. (0271) 495070

Website : http://www.smpn2-kra.sch.id E-mail : smpn2_kra@ymail.com

================================================================

SOAL ULANGAN REMIDI BAHASA JAWA

( SERAT WULANGREH PUPUH SINOM )

KELAS VII SEMESTER GENAP

 

     Soal :

Sinom

Pan ana silih bebasan,

padha sinauwa ugi,

lara sajroning kapenak,

lan suka jroning prihatin,

lawan ingkang prihatin,

mana suka ing jronipun,

iku den sinauwa,

lan mati sajroning urip,

ingkang kuna pan mangkono kang den gulang

 

Miturut tembang Sinom ing dhuwur:

1.    Guru gatrane ana ... .                                         (skor 2)

2.    Guru wilangane yaiku ... .                                 (skor 2)

3.    Guru lagune yaiku ... .                                       (skor 2)

4.    Golekana tegese tembung ing ngisor iki!          (skor 4)

   a.         suka                 b.         dengulang

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

E.            Lampiran 5

 

 

PEMERINTAH KABUPATEN KARANGANYAR

DINAS PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN

SMP NEGERI 2 KARANGANYAR

JL. LAWU 203 ( 0271) 495070/ Fax. (0271) 495070

Website : http://www.smpn2-kra.sch.id E-mail : smpn2_kra@ymail.com

================================================================

SOAL ULANGAN PENGAYAAN BAHASA JAWA

( SERAT WULANGREH PUPUH SINOM )

KELAS VII SEMESTER GENAP

 

 

 

Soal :   1.  Gawea tembang Sinom sapada wae!

            2.  Tulisen isine lan piwulang tembang  sing wis kokgawe mau!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

F.            Lampiran 6

 

Penilaian perkembangan sikap Spiritual dan Sosial dalam bentuk jurnal

 

JURNAL PERKEMBANGAN SIKAP SPIRITUAL DAN SOSIAL

Nama Sekolah               : SMP Negeri 2 Karanganyar

Kelas/Semester             : VII / Semester Genap

Tahun Pelajaran            : 2020/2021

 

No

Hari/Tgl

Nama

Kelas/No

Catatan Perilaku

Butir Sikap

Sikap

1

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

3

 

 

 

 

 

 

4

 

 

 

 

 

 

5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           

PARIKAN BASA JAWA bu Sulis

  Parikan yaiku Unen-unen kang nduweni tenger: Kedadeyan saka 2 ukara Saben saukara dumadi saka 2 gatra Ukara kaping 1 minangka purwaka Ukar...