RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (NO: 3)
Satuan Pendidikan : SMP Negeri Karanganyar Kelas/ Semester : VIII/ ( Genap ) Mata Pelajaran : Bahasa Daerah ( Jawa ) Materi Pokok : Teks Narasi Asal Usul Tempat |
Alokasi Waktu : 4 x 40 (2 pertemuan) * Minggu ke 3 Februari * Minggu ke 3 Maret |
A. KOMPETENSI
DASAR
3.3. Memahami
isi teks cerita Legenda
B. TUJUAN
PEMBELAJARAN
Pertemuan
Pertama
1.
Mengartikan kata-kata yang dianggap
sulit dalam konteks kalimat.
2.
Mengidentifikasi kata majemuk (tembung camboran)
3.
Menjawab pertanyaan dengan ragam
krama
4.
Mengungkapkan nilai-nilai luhur yang terdapat dalam cerita legenda secara
tertulis
Pertemuan
Kedua
1.
Meringkas isi
teks legenda asal usul tempat
2. Menuliskan unsur intrinsik teks legenda
C. LANGKAH-LANGKAH
PEMBELAJARAN
KEGIATAN |
RINCIAN KEGIATAN |
Pendahuluan (10 menit)
Kegiatan Inti (60 menit)
Penutup (10 menit) |
|
KEGIATAN |
RINCIAN KEGIATAN |
Pendahuluan (10 menit)
Kegiatan Inti (60 menit)
Penutup (10 menit) |
|
D. PENILAIAN
3. Penilaian Keterampilan
.
Karanganyar, Juli 2020
Mengetahui
Kepala SMP N 2 Karanganyar Guru Bahasa Jawa
Sumarni, S.Pd., M.Pd. Dra. Sulistyowati
NIP. 19601006 198112 2 003 NIP.
19670408 200701 2 016
Lampiran 1
Legenda yaiku crita rakyat
jaman biyen kang ana gegayutane karo kedadeyan lan mula buka dumadine papan
panggonan. Mulane legendha kerep dianggep minangka “sejarah kolektif” . Sananjan mangkono, amarga akeh kang ora
tinulis mula wis akeh ngalami owah-owahan satemah terkadhang beda karo crita
asline. Bab iki ora bisa diselaki jalaran sumebare crita iki akeh-akehe mung
sarana gethok tular.
ASAL-USULIPUN RAWA
PENING
Ngasem menika
nami dhusun ingkang kalebet wewengkon Kecamatan Ambarawa, Kabupaten Semarang.
Kacariyos ing Ngasem wonten padhepokan kondhang. Sedaya puthut lan endhang
sebatan kangge murid jaler lan estri sami mongkog manahipun pikantuk tuladha
saking guru ingkang asma Ki Hajar Salokantara. Ki Hajar kagungan budi
wicaksana. Dene muridipun nama Ni Endhang Ariwulan ingkang elok lan ayu.
Satunggaling
dinten Ni Endhang bingung pados peso ingkang biyasanipun kangge nyigar pinang
ingkang badhe dipuncawisake kangge sesajen wayah dalu. Kanthi ati kapeksa,
piyambakipun matur dhateng Ki Hajar supados kersa ngampili peso. Ki Hajar
kaget, nanging amargi sampun mepet wekdalipun, peso wau dipunparingaken kanthi
wanti-wanti supados ngatos-atos lan sampun ngantos peso kaselehaken ing
pangkon.
Nanging Ni
Endhang kesupen. Peso kaselehaken wonten pangkonipun. Sanalika peso ical. Ni
Endhang ngadhep Ki Hajar rumaos lepat, nanging ingkang dipunlapuri boten duka.
Sawetawis
dinten, Ngasem geger amargi Ni Endhang Ariwulan nggarbeni. Ki Hajar Salokantara
banjur dhawuh Ni Endhang ngadhep. Ki Hajar badhe tapa brata ing Redi Telamaya
lan maringi pirantiawujud gentha utawa klinthingan ingkang badhe migunani
kangge jabang bayi.
Boten dangu jabang
bayi lair awujud naga. Nanging polahipun kados jabang bayi sanes, saged nangis
lan ngucap. Wingka katon kencana, jabang bayi wau tetep dipunopeni kanthi asih
tresna ngantos dewasa. Warga ingkang sumerep naga menika boten telas-telas
anggenipun ngawon-awon.
Naga ingkang
sampun dewasa kalawau ing satunggaling dinten nyuwun priksa dhumateng Ni
Endhang, sinten sejatosipun bapakipun, Ni Endhang maringi priksa menawi Ki
Hajar menika bapakipun ingkang saweg tapa brata ing Redi Telamaya.
Naga lajeng
mbekta klinthingan, nusul ing Telamaya. Ni Endhang saking katebihan ngetutaken.
Naga wau medal lepen ingkang dawa, leren ing ngandhap selo, ingkang samenika
dipunwastani selo sisik lan nerasaken lampah ngambah rawa, salajengipun liwat
Kaligung, lerem malih ing satunggaling selo ingkang nama Sela Gombak.
Boten kesupen
naga wau ngginakaken klinthinganipun.Ingkang sami sumerep lan mireng
klinthinganipun naga ingkang ngangge sumping menika lajeng marabi Baru
Klinthingan utawi Baru Klinthing.
Saking dinten,
wulan lan taun sampun dipunlangkungi, Baru Klinthing dereng saged manggihaken
panggenanipun Ki hajar Salokantara. Malah samenika kendha boten gadhah daya.
Nanging saking katebihan mireng kidung lamat-lamat kados kidungipun Ni Endhang
Ariwulan.
Saking
ketebihan Ni Endhang ngetutaken Baru Klinthing ingkang sampun manggihaken
papanipun Ki Hajar Salokantara, lajeng manggen ing Sepakung. Ni Endhang mapan
ing celak sendhang. Sendhang menika lajeng kasebat Sendhang Ari Wulana.
Ing pertapaan
Telamaya, Ki hajar kaget mriksani naga ingkang dumugi lajeng manthuk-manthuk
ngormati ing sangajengipun. Ki hajar pirsa menawi naga kalawau sanes naga
ingkang ala, nanging naga ingkang gadhah manah becik. Naga wau lajeng matur
dhumateng Ki hajar Salokantara. Saya kaget Ki Hajar, amargi boten nginten
menawi naga wau saged wicanten.
Naga lajeng
nyuwun pirsa, menapa leres menika dhusun Telamaya, pertapanipun Ki Hajar
Salokantara. Ki hajar ngleresaken. Baru Klinthing bingah, lajeng matur menawi
Ki hajar menika tiyang sepuhipun ingkang sampun dangu dipunpadosi ing paran.
Boten kesupen Baru Klinthing lajeng sujud. Ki Hajar dereng pitados saestu, mila
lajeng maringi pitakenan dhumateng Baru Klinthing sinten ibunipunlan saking
pundi papan dunungipun. Baru Klinthing caos wangsulan menawi ibunipun asma
Ni Endhang Ariwulan saking Ngasem. Ugi boten kesupen Baru Klinthing nedahaken
klinthingan tilaranipun Ki hajar Salokantara.
Ki Hajar
ngendika menawi klinthingan menika dereng cekap, amarga ing donya menika boten
wonten ingkang gampil, nanging kedah wonten lelabetan lan kedah wonten
panebusanipu. Supados saged dipunanggep putranipun Ki hajar, Baru Klinthing
kedah nglampahi laku tarak brata. Laku tarak brata menika mlungkeri Redi
Kendhil ngantos tepung galang.Tanpa dipunmangertosi Baru Klinthing, Ki hajar ngetutaken
saking wingking.Baru klinthing lajeng mlungkeri Gunung Kendhil ingkang
dipundhawuhaken Ki Hajar, nanging sirah lan buntutipun boten tempuk, kirang
sakilan. Pungkasanipun Baru Klinthing nyambung ngangge ilatipun. Ki Hajar
lajeng medal mlumpat mungkes ilat menika.
Baru Klinthing
kelaran nanging lajeng lerem manahipun. Ki Hajar maringi priksa menawi
kekiranganipun boten saged dipuntutupi ngangge ilat, amargi ilat menika pusaka
ingkang ampuh boten wonten tandhingipun. Ilat, jembare mung sawelat, nanging
darbe khasiyat. Yen pinuju nuju prana, bisa amemikat, yen tan pener, bisa gawe
getering jagad, “pratelane Ki hajar.
Baru Klinthing
lajeng nerasaken tarak brata lan ilatipun kedamel pusaka ingkang awujud tombak
Kyai Baru Klinthing
Dinten, wulan,
lan taun sampun kawuri, badanipun Baru Klinthing ingkang mlukeri redi sampun
boten ketingal. Ingkang ketingal namung suket lan wit-witan ingkang ageng ing
wana. Ki Hajar lajeng manggihi Ni Endhang, maringi priksa supados Ni Endhang
mapakaken putranipun Baru Klinthing ing Dhusun Pathok menika kanthi laku
ngrame.Pathok dhusun ingkang gemah ripah loh jinawi, nanging warganipun boten
gadhah raos syukur.
Wekdal menika warga
Pathok nembe ngawontenaken pista panen raya. Salah satunggalipun warga ingkang
badhe mecah woh pinang kangge campuran susur, anggenipun mecah dipuntataki wit
ingkang sepuh lan cemeng sanget. Jebul kajeng wau badanipun naga ingkang nama
Baru Klinthing.
Naga lajeng dipunkethok-kethok
kangge pista. Boten kanyana-nyana sukma Baru Klinthing ngetutaken warga ingkang
mantuk sarana njilma dados pemudha bagus, gagah nanging reged. Namanipun Jaka
bandung. Nalika pista pemudha wau nyuwun pangan nanging dipunsingkang-singkang.
Pungkasanipun pemudha wau malah dipunsukani piwulang dening mbok randha ingkang
asma Ni Endhang Ariwulana. Sasampunipun nedha lan criyos, jaka kalawau nilar
pesen menawi mangke wonten swanten gumuruh simbok kedah mlebet lesung mbekta
enthong lan sangu saprelunipun
Jaka Bandung
lajeng wangsul malih ing salebeting pistanipun para warga lan nyobi nyuwun
tedhan malih.Nanging malah dipuntampik lan dipunisin-isin. Mila jaka nantang
sinten ingkang saged njabut sada wau badhe dipunsembah ping pitu. Nanging boten
wonten setunggal-setunggala ingkang saged.
Jaka bandung
ingkang lajeng njabut sada wau. Sakala toya nyembur saking siti
sakathah-kathahipun, njalari banjir bandhang ngelebaken dhusun saisinipun.
Siti ingkang katut amargi sada
dipunjabut dipununcalaken mengaler lan malih rupi dados redi alit ingkang aran
Gunung Kendhalisada. Semanten ugi dhusun ingkang keleb amargi lumebering toya
tilas sada, lajeng dados tlaga ingkang bening toyanipun, ingkang katelah Rawa
bening ingkan samenika kasebat Rawa Pening.
Tembung Camboran (Kata
Majemuk)
Tembung jamboran, tembung loro
utawa sing digandheng dadi siji banjur
dianggo bebarengan.
Manut wujude, tembung camboran kaperang dadi 2:
a. Tembung camboran wutuh. Kabeh tembunge katulis wutuh.
Tuladha: rumah sakit, sepatu
sandhal, pager wesi, lan liya-liyane.
b. Tembung camboran tugel. Tembunge ana sing ditugel utawa di wancah.
Tuladha: bangjo, ndhekwur, dhelik, lan liya-liyane.
Manut tegese, tembung camboran kaperang dadi 2:
a. Tembung camboran wudhar.
Tuladha: rumah sakit, sepatu sandhal, pager wesi, lan liya-liyane
b. Tembung camboran tunggal
Tuladha: semar mendem (arane panganan)
buntut urang ( rambut njlenthir
ing ndhuwur githok)
parang rusak (arane motif bathik)
Dumadine Kutha Salatiga lan Boyolali
Ing desa Tembayat,
kaprenah ing kidul wetan kutha Klaten wetan dohe udakara 8 km, ana pasarean gedhe, dadi papan
pasujarahane wong saka manca desa lan kutha, dene sing sumare ana ing kono
kasebut Sunan Tembayat.
Sunan
Tembayat mono uga sawijining wali, kalebu golongane Wali Sanga. Nalika durung dadi wali, Sunan Tembayat iku sejatine
dadi Bupati ana ing Semarang. Kacarita bupati kuwi asmane Ki Ageng
Pandhanarang, kang kondhang sugihe, jalaran saka gemi lan ngati-atine, nanging
emane duwe watak kang ora cethil.
Kocapa
Kanjeng Sunan Kalijaga wis pirsa yen Kyai Pandhanarang kuwi besuk bakal bisa
dadi wali, mula banjur arep dicoba. Sunan Kalijaga teka nyang Semarang memba-memba dadi wong ngemis, banjur papariman nyang
nggone Kyai Pandhanarang. Tekan kono ora
diwenehi dhuwit utawa pangan, ning malah dikuya-kuya. Kanjeng Sunan Kalijaga
banjur ngelingake mangkene : “Kyai, panjenengan menika sugih, nanging boten
purun dedana jakat dhateng pakir miskin, apa bandha sampeyan ajeng mang beta
teng akherat ? Nek bandha mawon jane boten marakake beja, malah kula dhewe
boten kekurangan bandha. Coba samang tingali.” Kanjeng Sunan Kalijaga banjur njupuk pacul, macul ana
plataran kono. Ora nyana jebul gacrok oleh emas telung prongkol, njur
diuncalake nyang Kyai Pandhanarang.
Kyai Pandhanarang gumun banget, wis ngira yen
wong ngemis kuwi mau dudu sabaene uwong.
Mula njur mundhuk-mundhuk nyedhaki karo mertobat, arep nggeguru marang wong
ngemis mau. Kanjeng Sunan Kalijaga banjur ngendhika : “ Nek kowe wis mertobat,
kowe tak coba, kowe tekaa nyang nggonku, yakuwi ing Jabalkat, ing sacedhake
desa Tembayat. Ning tekamu mrana ora
kena sesangu bandha. “ sawise mengkono Kanjeng Sunan Kalijaga banjur ngilang
tanpa lari.
Kocapa sapungkure Kanjeng Sunan Kalijaga,
Kyai Pandhanarang kandha marang bojone, nek arep meguru neng Jabalkat. Nyai Pandharanang kepengin melu,
iya dililani, ning ora kena sesangu. Nyai Pandhanarang mau nggawa teken wuluh
gadhing, njerone diiseni mas inten. Bareng
lakune tekan salah sawijining nggon gawat, kepethuk begal cacahe telu.
Begal mau nyegat Kyai Pandhanarang kang mlaku dhisik, ning njur dikandhani yen
dheweke ora nggawa apa-apa, banjur dituduhake dikon njaluk tekene wong
wadon kang mlaku keri, mengko mesthi isi
bandha akeh. Gagasane begal, sing wadon wae bandhane semono, apamaneh sing
lanang. Begal nututi Kyai Pandhanarang ngoyak-oyak njaluk bandha luwih akeh.
Kyai Pandhanarang rada muring atine, njur kawetu sabdane mangkene : “Wong
dikandhani kok ora nggugu, kaya wedhus.” Sanalika panggedhene begal mau njur
malih dadi wedhus, embek-embek ora bisa ngomong kaya manungsa. Kyai
Pandhanarang rada getun njur gawe pengetan, ing panggonan mau dipengeti nganggo
jeneng Salah-tiga, yakuwi anane wong salah cacahe telu. Saprene papan iku
katelah jeneng Salatiga.
Kyai
Pandhanarang nerusake lakune, wedhus tansah kekinthil, batine uga arep suwita,
njur diwenehi jeneng Seh Domba. Nalika iku Nyai Pandhanarang lakune tansah keri
ana mburi, gandheng rumangsa ditinggal mula Nyai Pandhanarang kandha marang Ki
Pandhanarang, “Wah, Ki Pandhanarang kuwi kok ninggali aku, to ? Baya lali karo
aku apa, Yo,?” Krungu swarane bojone kuwi Ki Pandhanarang mandheg karo
mangsuli. “Nyai,… aku mboya lali,… mula
ayo dakenteni.” Kanthi anane tembang “bayalali” sing tegese “apa wis lali” lan
uga tembung “mboya lali” kang duwe teges “ora lali”, Mula papan ing kono kuwi
nganti saiki katelah utawa diarani “Boyolali”. Katelah seprene papan kang
kanggo leren Nyai Pandharang kuwi dadi jeneng Boyolali.
Kocapa sawise ngalami
lelakon werna-werna, Kyai Pandhanarang sapendhereke kelakon tekan Bayat, ana
kono yasa mesjid, lan mulangake agama Islam. Wusana katrima banjur ditetepake
wali, jejuluk Sunan Tembayat.
Unsur Intrinsik Crita
Manawa arep ngringkes crita iku
becike kudu ngerti bab Unsur intrinsik
yaiku unsur-unsur utawa perangan-perangan kang ana ing sajerone karya sastra
kalebu (crita/ dongeng) upamane:
1)
Tema, yaiku sawijining amanat baku sing dilairake panganggit
ana ing sajroning karangane (skenario).
2)
Topik uga diarani bakuning pirembugan yaiku apa ta apa kang
narik kawigaten sing bakal dijlentrehake ing tulisan.
3)
Irah-irahan
(lakon) iku tulisan kang
magepokan karo bakuning pirembugan (topik) kanggo njenengi sawijining karangan
4)
Paraga, yaiku wong-wong kang padha srawung ana ing lakon
sandiwara. Paraga, manut Drs. Teguh Supriyanto, M.Hum. bisa dipilah
dadi papat, yaiku:
a.
Protagonis,
paraga sing dadi lakone (paraga utama),
b.
Antagonis,
paraga kang dadi mungsuhe protagonis
c. Panyengkuyung,
paraga kang aweh pambiyantu paraga utama murih kelakon gegayuhane.
d. Pamurung,
paraga kang saliyane paraga antagonis
kang uga kepengin gegayuhane paraga utama wurung.
5)
Alur crita
iku lakuning crita wiwitan nganti pungkasaning crita kang sambung sinambung.
Alur ana 2,
yaiku:
a. Alur Maju, nyritakake lelakon kang lagi dumadi utawa kang
bakal dumadi
b. Alur Mundur (sotor balik), nyritakake utawa
ngeling-eling lelakon kang wis dumadi
6)
Watak iku sipating paraga kang katon saka guneman, wohing
gagasan, lan solah bawane
7) Amanat iku
pesen utawa piwulang kang ana ing crita
8) Latar/Setting,
yaiku papan, wayah, kaanan sosial, lan piranti kang dianggo ing sawijining
adegan. Mula latar manut Drs. Teguh Supriyanto, M.Hum. ana 4:
a)
Latar Panggonan,
b)
Latar Wektu,
c)
Latar Sosial,
d)
Latar Piranti.
Lampiran 2
Penilaian perkembangan sikap Spiritual dan Sosial dalam
bentuk jurnal
JURNAL PERKEMBANGAN SIKAP
SPIRITUAL DAN SOSIAL
Nama
Sekolah : SMP Negeri 2
Karanganyar
Kelas/Semester : VIII / Genap
Tahun
Pelajaran : 2020/2021
No |
Hari/Tgl. |
Jam Ke |
Kelas/No |
Nama Siswa |
Catatan Perilaku |
Butir Sikap |
Tindak Lanjut |
Hasil |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
Lampiran 3
DINAS
PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN
SMP
NEGERI 2 KARANGANYAR
JL.
LAWU 203 ( 0271) 495070/ Fax. (0271) 495070
Website
: http://www.smpn2-kra.sch.id E-mail : smpn2_kra@ymail.com
SOAL BAHASA JAWA (TEKS CERITA
LEGENDA)
KELAS VIII
SEMESTER GENAP
ASPEK
PENGETAHUAN
* Golekana jodhone antarane perangan A karo perangan B.
No |
Perangan A |
Wangsulan |
Pilihan |
Perangan B |
1 |
Naga
ingkang kangge tatakan ngethok woh pinang |
|
A |
Sunan
Kalijaga |
2 |
Jejaka
panjilmanipun Baru Klinthing |
|
B |
Baru
Klinthing |
3 |
Tiyang
sepuh ingkang paring tedhan dhateng Jaka Bandung |
|
C |
Kyai
Pandhanarang |
4 |
Siti
ingkang katut amargi sada dipunjabut dipununcalaken mengaler lan malih rupi
dados redi alit |
|
D |
Jaka
Bandung |
5 |
Ingkang
nembe ngawontenaken pista |
|
E |
Sakidul
wetane kutha Klaten |
6 |
Prenahe
desa Tembayat |
|
F |
Nyai
Pandhanarang |
7 |
Asmane
bupati Semarang kang banjur kawentar kanthi sebutan Sunan Tembayat |
|
G |
Ni
Endang Ariwulan |
8 |
Sing
teka banjur memba-memba dadi wong
ngemis |
|
H |
Seh
domba |
9 |
Sing
nggawa teken wuluh gadhing, njerone diiseni mas inten |
|
I |
Warga
Pathok |
10 |
Begal
kang banjur kepengin suwita marang Sunan Tembayat |
|
J |
Setting panggonan |
11 |
Semar mendem, parang rusak, buntut urang |
|
K |
Amanat |
12 |
Sepatu sandha, rumah sakit, pager bata |
|
L |
Tembung camboran tunggal |
13 |
Begal, Sunan Tembayat, Nyai Pandhanarang, Baru Klinthing |
|
M |
Amanat |
14 |
Kudu nggugu lan manut piwulang becik saka wong tuwa |
|
N |
Tembung camboran wudhar |
15 |
Desa Pathok, alas |
|
O |
Kendhalisada |